حکمت و شریعت در اندیشه ابن سینا از نگاه فلاسفه
به گزارش هنر شهر، نشست «بزرگداشت ابن سینا» با حضور استادان فلسفه در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار گردید.
به گزارش هنر شهر به نقل از ایسنا، در این جلسه احمدحسین شریفی، سیدمحمود یوسف ثانی، اسدالله فلاحی، محمدرضا کهنسال، محمدعلی قربانی، حنیف امین بیدختی و محمدجواد اسماعیلی سخنرانی کردند.
حجت الاسلام احمدحسین شریفی که با مبحث «حکمت و شریعت در اندیشه ابن سینا» سخنرانی می کرد، بحث از رابطه عقل و شرع یا عقل و وحی، و به تبعِ آن بحث از رابطه فلسفه و دین و شریعت را از چالشی ترین مباحث همه دوران اندیشه بشری دانست.
به باور وی، همواره دیدگاه های متکثری پیرامون نسبت میان این دو امر مطرح بوده است. عده ای سخن از تعارضِ بین عقل و شرع به میان آورده و معتقدند این دو هیچگاه با هم سازگاری ندارند. در مقابل، عده ای دیگر بر مبنای تلقی خاصی که از دین و شریعت و هم فلسفه داشتند سخن از حقیقت دوگانه به میان آورده و معتقد بودند دو حقیقت وجود دارد که مقایسه آنها با هم نادرست است. بعضی دیگر که اغلب فیلسوفان مسلمان هم در این طیف قرار می گیرند، معتقد بودند عقل و وحی نه تنها با هم تعارضی ندارند بلکه با هم کاملا سازگارند و موید یکدیگرند. برای نمونه، ابن رشد می نویسد که اندیشه برهانی به مخالفت با شرع و دین نخواهد انجامید و هیچگاه با هم مخالفتی نخواهند داشت. استدلالات ملاصدرا در حکمت متعالیه هم در تایید همین دیدگاه است.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران اضافه کرد: در این که ابن سینا بعنوان یک فیلسوف عقل گرای مسلمان و بلکه بعنوان عقل گراترین فیلسوف مسلمان عملا ملتزم به شریعت بوده، هیچ اختلافی نیست. از نظرگاه اندیشه ای هم ملاحظه می شود که وی در رساله اقسام علوم عقلی، به تفصیل انواع علوم عقلی و فلسفی را دسته بندی کرده و بیان می کند که از میان این دسته بندی ها آشکار می شود که هیچ یک از این ها مخالفتی با شریعت ندارد؛ کسانی که مخالفت حکمت و شریعت را ادعا می کنند خودشان گمراه هستند و به جهت ناتوانی و کوتاهی شان این گونه نتیجه گرفته اند. ابن سینا در رساله «منطق شفا» نیز، فراتر از اثباتِ عدم تعارضِ حکمت علمی و شریعت، ارتباط تنگاتنگی را میان آن دو بوجود می آورد.
در ادامه این مراسم، سیدمحمود یوسف ثانی که با مبحث «تمثیل عرفانی ابن سینا» سخنرانی می کرد، با اشاره به اینکه آثار ابن سینا عموما یا در حوزه منطق و یا در حوزه مباحث فلسفی است، این پرسش را بیان کرد که چطور شده است که یکباره چند رساله با یک حیثیت خاص بین آثار او پیدا شده اند که به نحو بسیار زیادی با زبان و بیان و نوع مطالبی که در آثار دیگر او وجود دارد، متفاوت اند، مقصود همان رساله هایی است که بعنوان رساله های رمزی از آنها یاد می شود. هانری کربن هم در کتاب «تمثیل عرفانی ابن سینا» این کتاب ها را نوعی تمثیل عرفانی تلقی کرده است.
عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، در پاسخ به این پرسش که آیا نظام فکری ابن سینا واجد یک حیثیت عرفانی هم هست یا نه؟، اظهار نمود: پژوهشگران دو گرایش اصلی و کاملا متفاوت در این خصوص دارند. یک عده با قاطعیت منکرند که نظام فکری ابن سینا واجد جنبه عرفانی باشد. در راس این افراد، دیمیتری گوتاس قرار دارد که تلاش داشته تا نشان دهد که نظام فکری ابن سینا نظامی واحد و منسجم و یک مجموعه بوده که رویکرد عرفانی در آن جای نمی گیرد. عده دیگری معتقدند که با این قاطعیت نمی توان نفی حیثیت عرفانی از اندیشه های این سینا کرد ولی در این خصوص که این جنبه عرفانی خودش را چطور نشان داده است با هم اختلافاتی دارند. برخی اندیشه ابن سینا را دارای شکلی از عرفان طبیعی می دانند. برخی دیگر معتقدند که ابن سینا کاملا یک جنبه عرفانی در نوشته هایش داشته و در بیان نظام و فکر فلسفی خودش در نهایت سر از عالم عرفان و ذوقیات عرفانی درمی آورد. به اعتقاد دکتر یوسف ثانی، در نتیجه پاسخ به این پرسش که چرا ابن سینا چنین رساله های رمزی را به نگارش درآورده است مسبوق به اینست که در رابطه با وجود عنصر عرفان در نظام فکری ابن سینا چه موضعی داشته باشیم.
در ادامه مراسم بزرگداشت روز ابن سینا، اسدالله فلاحی، عضو هیات علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، که با عنوان «ابن سینا و فرمول های بارکن و بوریدان»، به ایراد سخنرانی پرداخت، مطالب خویش را در حوزه های رابطه سور و جهت، رابطه سور و جهت زمانی، فرمول های بارکن و بوریدان، ابن سینا و فرمول های بارکن و بوریدان، اختلاف نظر معاصران و اختلاف تفاسیر قدما بیان کرد.
به اعتقاد وی، ابن سینا فقط تمایز «جهت سور» و «جهت حمل» را بیان کرده است و اشاره های وی در دو کتاب شفا و اشارات، نشان دهنده باور او به فرمول های بارکن و بوریدان نیست. حتی پیروان ابن سینا از بهمنیار تا فخر رازی هم از سخنان وی چنین فرمول هایی را استنباط نکرده اند. اولین کسی که به صراحت به این فرمول ها اشاره کرده، افضل الدین خونجی است.
فلاحی، در انتها تصریح کرد: ریشه مشکلات و تفاسیر گوناگون، در خود عباراتِ ابن سیناست که کلماتی را به کار برده که افراد در تفسیرش گرفتار مشکل شده اند. ایشان افزودند که البته طبیعتا در این فرصت کوتاه قضاوت قاطعی را نمی توان ارائه داد.
در ادامه، علیرضا کهنسال که با عنوان «برهان فصل و وصل ابن سینا» سخن می گفت، ضمن بیان این که ابن سینا بحث فصل و وصل را هم در شفا و هم اشارات مطرح کرده است، افزود که بیان وی در اشارات چه بسا بهتر و دقیقتر باشد.
وی اظهار نمود: برخی می گویند که بایستی طبیعیات را کلا دور بریزیم که به اعتقاد من این اظهار ناشی از بی اطلاعی گوینده بوده و بی اساس است. نکته دوم این که اثبات هیولا یا نفی آن اصلا چه سود و زیانی برای ما دارد؟ به اعتقاد ایشان، هیولا اساس و قوام عالم مادی بوده و تحلیلِ حرکت و تحولات در این عالم به واسطه آن ممکن میشود.
به اعتقاد کهنسال، همچون واژه هایی که در این برهان فصل و وصل به کار رفته، اتصال است. اتصال یعنی کمیتی که دارای حد مشترک باشد. به عبارتی اتصال در اینجا یعنی امتداد! برهان بر این فرض است که انفصال بر پدیده عارض می شود و از آنجاییکه اتصال و انفصال بر ضد همند، بمحض این که اتصال آمد انفصال خواهد رفت. حالا نکته در اینجاست که این بحث ها هیچ ناسازگاری با علوم جدید ندارند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد در انتها خاطرنشان کرد: که «اشارات» ابن سینا بایستی با دقت بیشتری مورد توجه قرار می گرفت و از این منظر نمی تواند با علوم جدید همچون فیزیک کوانتوم در تضاد باشد. بر این اساس، حد وسطِ برهان همواره جاریست، فارغ از این که جسم در چه حالتی باشد. در نتیجه، به اعتقاد دکتر کهنسال، برهان فصل و وصل تمام بوده و هیچ اشکالی در آن نیست. بنابراین، اولا ما بایستی طبیعیات را جدی گرفته و مطالعات بهتر و دقیقتری داشته باشیم. ثانیا نقطه کلیدی برهان فصل و وصل روی قابلیتِ اتصال است و این اتصال با هر فرضیه ای سازگار است. یعنی هر چیزی که دارای کمیت باشد، این اتصال در مورد آن صادق است. و اشکالاتی هم که بر این برهان شده بیاساس است.
حجت الاسلام محمدعلی قربانی هم در رابطه با «ارتباط نفس و بدن از نظر ابن سینا» به سخنرانی پرداخت.
طلیعه سخن وی این بود که یکی از شریفترین مباحث حکمی و معرفتی، بحث نفس است. مطلب دیگر این که ابوعلی سینا در بین حکما از یک نبوغ و برجستگی خاصی برخوردار می باشد. حال باید افزود که ابن سینا یکی از علاقه مندان جدی بحث نفس بوده و در جای جای آثارش به این امر پرداخته است. استاد قربانی در ادامه، ضمن بیان نظریات و اقوال در حدوث و قدوم نفس، به تجرد نفس و عدم نیازش به ابزار در بعضی افعال اشاره داشتند.
قربانی همچنین، به تفصیل، به ادله و استدلالات شیخ بر تجرد نفس پرداختند. در این میان، به باور ایشان، یکی از نوآوری های ابن سینا روش خاص وی در ثابت کردن تجرد نفس معروف به «انسان معلق در هوا» است.
در این جلسه، حنیف امین بیدُختی، پژوهشگر دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ هم در رابطه با «معرفت شناسی اضافه و مضاف در ابن سینا» سخن گفت.
وی قبل از هر چیز، خاستگاه این بحث را رساله مقولات ارسطو عنوان کردند، که به بحثی مناقشه انگیز هم بدل شده است. ایشان در ادامه به مقایسه ای بین ویژگی های مضاف در ارسطو و ابن سینا پرداخته و تفسیری از تحلیل ابن سینا از مضاف را ارائه داشتند، که بنا بر این تفسیر، به اعتقاد دکتر بیدختی، ابن سینا پیشگام تفسیر نوارسطویانی مانند اکریل از «اصل تقارن شناختی» است.
محمدجواد اسماعیلی هم بعنوان آخرین سخنران این مراسم، در مبحث «حرکت در مقولات: ابن سینا و مفسرانش»، ایراد سخن گفت.
وی با اشاره به اینکه طبیعیات شفا نسبت به طبیعیات اشارات کمتر مورد توجه قرار گرفته است، افزودند از آنجاییکه کتاب اشارات در اواخر عمر ابن سینا و به صورت موجز به نگارش درآمده، سبب شده که عمده شارحان و مفسران ابن سینا به شرح و تفسیر این اثر همت گمارند. ایشان در ادامه به ذکر بعضی از این شرح و تعلیقه ها اشاره داشت.
اسماعیلی بیان نمود: بحث حرکت در مقولات در ذیل همین طبیعیات مطرح می گردد. به اعتقاد دکتر اسماعیلی، نکته مهم در اینجا اینست که ابن سینا در طرح بحث خود صرفاً به ذکر آرای ارسطو بسنده نکرده و آثار شارحان وی را هم مد نظر قرار می دهد. به باور ابن سینا، حرکت نیازمند یک قلمرو و گستره می باشد. بر همین مبنا وی در مقولات ارسطو، شامل کم و کیف و...، بررسی و مداقه میکند که در کدامیک از آنها، حرکت مقدور و میسور است؟ بنظر استاد اسماعیلی، شیخ نتیجه می گیرد که تنها در کمیت، کیفیت، وزن، و مکان، حرکت می تواند اطلاق شده یا جاری باشد.
منبع: honareshahr.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب