کشف های تازه در غار اسپهبد خورشید مازندران
هنر شهر: هنر شهر: با بیان نتیجه کاوش طاق «اسپهبد خورشید» در استان مازندران، باستان شناسان یک کارگاه تولید جنگ افزار و کوره ساخت اسلحه از دوره ساسانی، شواهد فلزکاری و معماری بازمانده از دوره ساسانی و مهری به خط پهلوی کشف کردند.
به گزارش هنر شهر به نقل از ایسنا، گزارش اولین کاوش طاق اسپهبد خورشید شهرستان سوادکوه، استان مازندران و مطالعات میان رشته ای بر روی مواد به دست آمده از آن، در نشستی به همت پژوهشکده دیرینه شناسی با همکاری پایگاه ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید و آثار وابسته، انجمن بین المللی ایزمئو رم، دانشگاه شرق شناسی ناپل و شورای علمی شهر رم در ایتالیا در محل پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ارائه شد.
مهدی عابدینی عراقی، عتیقه شناس و مدیر پایگاه پژوهشی غار تاریخی اسپهبد خورشید به گزارش آثار وابسته به نتیجه نخستین کاوش انجام شده در ضلع غربی طاق و در تراس اول پرداخت و اظهار داشت: غار تاریخی اسپهبد خورشید در بخش کوهستانی این شهرستان و در تنگه ای باستانی به نام «تنگه دوآب» و یا «سه راه خطیرکوه» امروزی بر فراز کوه «لاکمر» قرار دارد. این غار یا بهتر است بگوییم طاق طبیعی از بزرگ ترین طاق های طبیعی کشور و جهان است که از نظر مرفولوژی زمین شناسی، جزو طاق ها و غارهای کارستی است که از ارتباط و فعل و انفعالات بین سنگ های کربناتی و آب و انیدرید کربن تشکیل می شوند. دهانه طاق با ابعاد ۱۰۰ متر در ۸۵ متر که حدود ۸۵۰۰ متر مربع سازه در خود جای داده است و باتوجه به منابع تاریخی آخرین سرپناه خاندان «اسپهبدان گیلگاوباره» یعنی دوران پادشاه اسپهبد خورشید و گویا کمتر از سه سال نیز در محاصره سپاهِ خلیفه منصور عباسی بوده است و با پیروزی این خلیفه، خاندان اسپهبدان به انتها کار خود در شمال ایران می رسند و به صورتی تمام ایران در تصرف حکومت اسلامی خلیفه عباسی پس از دو قرن دفاع و جنگ در می آید.
وی در ادامه اظهار داشت: پس از آن که از سال ۱۳۹۹ اداره کل پایگاه های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پایگاه ملی غار اسپهبد خورشید را افتتاح نمود، برنامه ریزی ها برای نگهداری و صیانت از این اثر باارزش و کم نظیر تاریخی وارد فاز جدیدی شد. بعد از حدود دو سال پیگیری و برنامه ریزی توسط این پایگاه ملی، فصل نخست کاوش دیرینه شناسی غارقلعه اسپهبد خورشید در سال ۱۴۰۲ به انتها رسید و اقدامات مربوط به حفاظت سازه های معماری نیز انجام گرفت. فصل اول کاوش غار اسپهبد خورشید در تراس اول ضلع غربی غار انجام شد که طی آن پدیده ها و آثار معماری این غارقلعه به دست آمد. در این کاوش یک کارگاه تولید جنگ افزارها کشف شد. در قسمتی از محدوده کاوش شده تراس اول ضلع غربی یک کوره از دوره ساسانی پیدا شد که در این کوره اسلحه می ساختند. در حقیقت مکانی برای ساخت نوک پیکان، خنجر، شمشیر و زوبین بود. آثار و شواهد فلزکاری مانند قالب ها و ماسه ریخته گری هم مشاهده شده و شِمشِ فلز در این مکان قالب گیری شده است. تمام این آثار نشان میدهد که مدافعانی که در این مجموعه زندگی می کردند ابزار نظامی می ساختند و در حقیقت غار اسپهبد خورشید یک دژ بود.
این عتیقه شناس اضافه کرد: از آثار معماری، دو طاق بسیار زیبای به جا مانده از دوره ساسانی به دست آمد که یکی در محل ورودی به فضای بعدی بود و در فصل بعدیِ کاوش ها برای بیرون آوردن آن از خاک اقدام می شود. یک نورگیر هم که به صورتی پنجره طاق دار است و نور فضای پشت سرش را تامین می کرد نیز در این قسمت قابل مشاهده می باشد. یک طاقچه بسیار زیبا هم با نقوشی دیدنی پیدا شد. در این طاقچه نقش سوار ساسانی، نقش ببر و نقش اسب در کنار نقوش انتزاعی انسانی قابل مشاهده می باشد. یک راه پله با بالاتر از ۲۰ پله نیز وجود دارد که طبقه اول را به طبقه دوم وصل می کرد. در آن دوره، بالاتر از صد سال بود که ایران مورد تهاجم قرار گرفته بود. سیستان و آذربایجان سقوط کرده بودند و سپاه عرب تا آسیای میانه پیشروی کرده بود. منطقه سمنان و ری نیز سقوط کرده بود. مردمان تبرستان می دانستند که بالاخره یک روز این منطقه مورد هجوم قرار می گیرد بدین جهت سر فرصت این بنا را ساختند و احتمالاً مواد اولیه را نیز انبار کرده بودند. بالاتر از ۹۰ درصد خمره های سفالی و حتی شیشه هایی که بدست آمده، برای ذخیره سازی بودند.
عابدینی اظهار داشت: یک مُهر به خط پهلوی کتیبه ای نیز از زیر خاک به دست آمد که پاکسازی آن انجام شد. این گل مهر به خط پهلوی است و برای خوانش به متخصصان امر سپرده شده است. بر روی این گِل مُهر ۷ اثر وجود دارد که از نقش اسب و سی مرغ گرفته تا خرگوش و خطوط پهلوی در آن دیده می شود. کوره ای که پیدا شد گنبدی شکل بود و احتمالاً سفال هم در آن پخت می شد. کوره خیلی بزرگ نیست و حدود ۳ در ۳ متر است. این گِل مُهر بر گردن یکی از خمره ها بود و احتمال می دهیم که مهری است که در مبدا زده شده و از جای دیگر نیامده است، بلکه قرار بود از این مکان بجای دیگر برود. باتوجه به آنکه بطور معمول مُهر نشان از وجود داد و ستد دارد، احتمال می دهیم این مهر در این مکان زده شده و قرار بود بجای دیگر برود. کتیبه ای که در وسط این گل مهر دیده می شود نام مکان جغرافیایی است. در «جای نام «های دوره ساسانی این اسم تا حالا نیامده و احتمالاً جای نام جدید به جغرافیای دوره ساسانی افزوده شود.
محمد کشاورز دیوکلایی، عضو انجمن بین المللی ایزمئو رم در ایتالیا و عضو کمیته علمی معماری دست کند ایکوموس ایران به مطالعات انجام شده روی مواد دیرینه شناسی به دست آمده از طاق اسپهبد خورشید پرداخت و اظهار داشت: مطالعات روی مصالح چوبی به دست آمده از طاق تاریخی اسپهبد خورشید و مطالعات بیو دیرینه شناسی و بعد نیز مطالعات روی ملات و سفال و شیشه روی نمونه های غار تاریخی اسپهبد خورشید بوده است که در این دو پایان نامه از بالاتر از ۵ آزمایش با اسامی میکروسکوپ نوری، طیف سنج میکرو رامان، طیف سنجی تبدیل فوریه پرتو ماورا قرمز، میکروسکوپ الکترونی روبشی- طیف سنجی پراکنده انرژی، ترموگرامتری، بلورنگاری اشعه ایکس، روی خیلی از این نمونه ها که شامل چوب، سفال، ملات، سنگ و شیشه بوده است، استفاده شد.
او اضافه کرد: مطالعات آزمایشگاهی شیمی روی نمونه های سفال و ملات نشان میدهد که عناصر سازنده آنها بطور قابل توجهی شبیه به یکدیگر است و بطور جزئی می توان مشاهده کرد که ملات ها دارای گچ بیشتر نسبت به کلسیت هستند که البته در سفال ها، بااینکه در مقادیر کمتر، احیانا به علت دمای پخت آن بوده است.
عضو انجمن بین المللی ایزمئو رم در ایتالیا در نتیجه گیری مباحث مربوط به این پروژه اظهار داشت: سنگ های این سایت احیانا از کوه لاکمر که طاق در آن قرار دارد استخراج شده است و ملات ها عمدتا از گچ تشکیل شده اند. استفاده از چوب زبان گنجشکی بیش از سایر گونه های گیاهی بوده است. مطالعات کربن ۱۴ و تاریخ گذاری روی دو قطعه چوب مختلف (خاکستر و بلوط) دو دوره استفاده از چوب را در سازه برجسته کرد؛ زبان گنجشکی قرن سوم بعد از میلاد و بلوط قرن هفتم میلادی.
عضو کمیته علمی معماری دست کند ایکوموس ایران با اعلان اینکه مصنوعات سرامیکی مورد بررسی عمدتا از خاک رس خام حاصل از مناطق اطراف سایت مورد مطالعه تشکیل شده است، اضافه کرد: سازه ای که در مجموعه شرقی پدید آمده است به احتمال زیاد متعلق به «طاقچه» موجود در طبقه سوم بنای معماری دوره ساسانی بوده و برای تولید انواع مصالح فعال بین قرن چهارم و ششم میلادی در نظر گرفته شده است و سازه های یافت شده در غار اسپهبد خورشید گواه وجود سازه ای پیچیده با کاربری ها و عملکردهای متفاوت در طول قرن هاست. مطالعه مواد تشکیل دهنده چوب، سنگ و شیشه و مقایسه با یافته های به دست آمده در محوطه های باستانی منطقه کوه سوادکوه در آینده کمک علمی مهمی هم به درک تاریخی و هم در سطح فناوری به دست آمده خواهد داد.
غار «اسپهبد خورشید» محوطه ای تاریخی از دوره ساسانی با قدمتی بالاتر از ۱۳۰۰ سال است که در سال ۱۳۸۱ در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است. با این وجود با معضل کوه خواری و فعالیت و انفجار معادن و میدان تیر پادگان دو آب مواجه می باشد.
منبع: honareshahr.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب