چرا صائب تبریزی بخوانیم؟
به گزارش هنر شهر، روح الله هادی می گوید: شعر سبک هندی روایت شاعرانه زندگی است و گاه در میان غزل ها یک یا دو بیت به قدری خوش به دل می نشیند که انگار تجربه همه آدم ها و همه زمان ها و مکان هاست.
این استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران در گفت و گو با ایسنا در رابطه با جایگاه صائب تبریزی در شعر فارسی اظهار داشت: پیدایی صائب در شعر فارسی به تحولات سیاسی و اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی باز می گردد؛ تا قبل از صفویه، حدود قرن نهم، جامی را خاتم الشعرای شعر فارسی می خواندند، به تعبیری پایان بخش سبک عراقی. در آن دوره ملجأ و مأمن شاعران، دربار پادشاهان بود.
او با اعلان اینکه تا قرن نهم هجری محل فروش متاع شاعران[شعر]، دربار پادشاهان بود، توضیح داد: در آن دوره زبان شعر، زبان اهل فضل بود؛ شعر زبان کسی بود که قرآن و حدیث می دانست، شاعران گذشته را می شناختند و از طرف دیگر به علوم مختلف از طب و نجوم گرفته تا عرفان آشنایی داشتند بنا بر این شعر تا قبل از صائب و به قدرت رسیدن صفویان، برای اهل فضل بود و مخاطبانش هم اهل فضل و درس خواندگان جامعه. کسانی که بعدها خودشان ممکن بود شعر بگویند و به عنوان ادیب و شاعر ظاهر شوند، میتوان گفت تأثیرپذیری شاعران از یکدیگر نشان دهنده این جریان بوده است.
هادی اضافه کرد: در آن زمان شعر مخاطبان خاصی داشت و جز تعدادی از کتاب ها مانند «شاهنامه» فردوسی یا اشعار حافظ و سعدی کمتر شعری می توانست به میان مردم کوچه و بازار راه پیدا کند؛ اما در عصر صفویه به سبب گرایش های دینی و به صورت خاص گرایش های شیعی صفویان، دیگر دربار دوستدار آن نوع شعر نبود و طبعاً دنبال شاعرانی بود که در درجه اول به روایت های دیگری شعر می گویند، مدح می کنند، غزل عاشقانه یا شعر عارفانه می گویند و بعد شعر آنها به تبلیغ اندیشه های شیعی صفویه که حکومت صفوی برمبنای آن بنیان نهاد شده، می پردازد. همین توجه سبب ۲ اتفاق شد؛ اول سفر شاعران به هند و دوم پیدایی جریان شعر شیعی. گرچه قبل از این دوره هم شاعران شیعه داشتیم؛ مانند ناصرخسرو به باور اسماعیلیون یا کسایی مروزی که برای امام حسین (ع) مرثیه گفته است اما دوره صفویه روزبازار این اندیشه هاست بنا بر این دوازده بند محتشم در این دوره به وجود می آید و جریان شعر مذهبی با رویکرد شیعی با عنایت به وجود مقدس حضرت امیرمؤمنان علی (ع) و فرزندان ایشان و واقعه کربلا استمرار پیدا می کند. این اتفاقات موجب شد شعر از دربار به میان عامه مردم راه پیدا کند. هرچند به گمانم حکومت صفوی، شعر با نگاهی شیعی را به سبب تحکیم بنیاد سیاسی و اعتقادی خود، می پسندید.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان کرد: زمانی که شعر از دربار به زندگی مردم عادی و قهوه خانه ها آمد، رنگ زندگی پیدا کرد. در این دوره شاعران می کوشند از زندگی شعر بیافرینند، از زندگی عبرت آموزی کنند، از زندگی خیال بافی و خیال سازی کنند. اگر شاعری در قرن ششم سراغ طب و نجوم و عرفان می رود، شعر سبک هندی، سراغ چنین مضمونی می رود «از دیدن رویت دل آیینه فرو ریخت / هر شیشه دلی طاقت دیدار ندارد» برای لذت بردن از این شعر به مقدمات لازم نیست، لازم نیست لغت بدانید، لازم نیست نجوم بدانید، لازم نیست عرفان بدانید، فقط لازم است یک مرتبه به مناسبت عشقی که در زندگی تجربه کرده اید، دلتان فروریخته باشد و به آینه نگاه کرده باشید.
در این زمینه بیشتر بخوانید:
توطئه ضد صائب
او تاکید کرد: به باورم شعر سبک هندی، روایت شاعرانه خود زندگی است؛ همین زندگی روزمره، شب و روز، همین راه رفتن، گفت وگوکردن ها، تکیه کلام ها، نصیحت کردن ها، عشق بازی ها آن هم در سطحی که همه مردم آنرا درک کنند.
او با اشاره به شهرت تک بیتی های شاعران سبک هندی به ویژه صائب تبریزی، اظهار داشت: دلیل این شهرت این است که مابین غزل ها گاهی یک یا دو بیت به قدری خوش به دل می نشیند که انگار تجربه همه آدم ها و همه زمان ها و مکان هاست. « نزاکت آنقدر دارد که در وقت خرامیدن/ توان از پشت پایش دید نقش روی قالی را ».
هادی در رابطه با این که چطور میتوان امروزه از خواندن شعر صائب لذت برد، اظهار داشت: به باورم هنوز هم از تک بیتی هایش میتوان لذت برد یا خیلی از غزل های وی برای همه زمان ها است و لذتی که از شعر انتظار می رود و اثری که باید در جان و احساس آدمی بگذارد، در شعر صائب وجود دارد. چند سال پیش غزلی را برای کتاب درسی انتخاب می کردم؛ « دیدن روی تو ظلم است و ندیدن مشکل است/چیدن این گل گناه است و نچیدن مشکل است» این شعر برای همه زمان ها است و اگر تجربه ای از عشق داشته باشید، می تواند دلنشین باشد.
صائب تبریزی و دانشگاه!
این استاد دانشگاه تهران همینطور در رابطه با توجه دانشگاهیان به شعر صائب هم توضیح داد: اگر شروع تحصیلات دانشگاه و پیدایی دانشگاه تهران را در حدود ۱۰۰ سال پیش بدانیم و پیدایی دانشگاه ادبیات و استادانی که به دانشگاه آمده و آغاز به تحصیلات دانشگاهی به معنایی امروزی کرده اند؛ باید بگویم در ابتدا توجه استادان به سبک عراقی و خراسانی بود و کسی کاری به سبک هندی نداشت. گویی همان اندیشه ای که در دوره بازگشت وجود داشت و اهل فضل کاری به سبک هندی نداشتند و می گفتند به شیوه پیشینیان شعر بگوییم، در بین استادان هم وجود داشت، آنها شعر سبک هندی را قابل مطالعه و پژوهش نمی دانستند. در آن زمان امیری فیروزکوهی یک تنه بار معرفی صائب تبریزی و دفاع از این شاعر را به دوش کشید. به شکلی که دیوان صائب را چاپ کرد. بعدها استاد و همکار فقیدمان مرحوم استاد امیربانو کریمی در پژوهش هایش به صائب توجه داشت و گزیده ای از اشعار او را انتخاب نموده و در دانشگاه تهران تدریس می کرد که قسمتی از این اقدام به سبب دلبستگی خانوادگی اش بود. بعد هم محمد قهرمان به تصحیح دیوان صائب همت گماشت و «فرهنگ اشعار صائب» گلچین معانی هم موجب شد تا صائب در پژوهش های دانشگاهی موردتوجه قرار بگیرد.
او در رابطه با توجه عامه مردم به شعر صائب و استفاده از شعرهایش به عنوان مثل، اظهار داشت: صائب تبریزی در ردیف شاعرانی است که تعداد قابل اعتنایی از اشعارش برای ما باقی مانده است؛ در آخر جلد ششم کتاب مرحوم قهرمان، هفت هزار و پانزده شماره آخرین غزل صائب است. شاعری با این حجم شعر، نکته مهمی است.
هادی در ادامه در رابطه با استفاده از شعر صائب به عنوان مَثَل اظهار داشت: روشی در نزد بلاغییون وجود دارد که به آن تمثیل می گفتند و اساسش بر تشبیه بوده است. بعدها استاد شفیعی کدکنی گفت نامش را اسلوب معادله بگذارید. این نوع شعر دو مصرع مستقل دارد که هر مصرع از نظر نحوی کامل است؛ اما زمانی که باهم خوانده می شوند، در واقع مصرع اول به مصرع دوم مانند شده است و حالتی از تشبیه مرکب را می سازد مثلا «صورت نبست در دل ما کینه کسی» و مصرع دوم «آیینه هرچه دید، فراموش می کند» به تنهایی این مصرع ها خواند می شوند؛ اما زمانی که باهم می خوانیم خوانند متوجه می شود مصرع اول به مصرع دوم تشبیه شده است؛ شاعر می خواهد بگوید دل من در فراموش کردن کینه ها به مانند آینه ای است که نقش هایی را که دیده فراموش می کند. این شیوه در نزد صائب و دیگر شاعران سبک هندی از شیوه های معروف و معروف است.
او به علاقه مندان پیشنهاد کرد: «مجموعه رنگین گل» گزیده ای از اشعار صائب به انتخاب محمد قهرمان را که انتشارات سخن چاپ کرده بخوانند؛ غزل های فوق العاده و تک بیتی هایی که بیان حال آدمی در وضعیت های مختلف است. سپس تک بیتی از صائب را خواند «در کوی مکافات محال است که آخر / یوسف به سر راه زلیخا ننشیند» یا در فرهنگ ایرانی مادران برای بدرقه مسافر، آب و آینه می گذارند، صائب می گوید «بنمایید به جز آینه و آب، کسی/ که بدنبال سرم روز سفر می گرید» این لحظه ها و انتخاب های شاعرانه مخصوص سبک هندی است و در شعر کس دیگری آنرا نمی توان یافت و با آن ارتباط عاطفی برقرار کرد.
روح الله هادی در آخر اظهار داشت: باید دقت کرد سبک هندی 2 شاخه دارد؛ سبک هندی که در ایران است و نمونه اش صائب تبریزی و بعد کلیم کاشانی و دیگران و شاخه دوم که در شبه قاره هند است که با شاعرانی چون بیدل ادامه پیدا می کند. سبک هندی در شاخه ایرانی با ذائقه و پسند و دنیای اطلاعات و معارف ما ایرانیان سازگاری بیشتری دارد تا شاخه هندی. شاخه هندی برای مخاطب ایرانی بسیار دشوار است؛ پر از رمز و رازهایی که شاید برایمان قابل درک نباشد.
روح الله هادی، استاد زبان و ادبیات فارسی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب