آشنایی با مساجد تاریخی خراسان،
مسجد جامع سنگان بنایی که ۷۵۰ سال پابرجا است
هنر شهر: خراسان رضوی سازه های معماری به مثابه حافظه تاریخی ما و یادآور وقایع تلخ و شیرینی هستند که در طول تاریخ رخ داده اند که می توان به مواردی چون حمام فین کاشان که نماد قتل امیرکبیر است، تخت جمشید که تجلی گاه نمادهای اسطوره ای و یادآور اقتدار امپراطوری ایران است، آرامگاه فردوسی آرامگاه یعقوب لیث و... که برای ارتقای فرهنگ ایرانی و زنده کردن زبان فارسی تلاش می کنند.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت و گو با ایسنا به معرفی «مسجد جامع سنگان» پرداخت و اظهار داشت: این مسجد در شمار بناهایی است که از حدود ۷۵۰ سال پیش با سماجت برجای مانده و علاوه بر این که زیبایی های خودرا به رخ می کشد، زلزله های متوالی منطقه خواف و تنازع بقای خودرا در برخورد با آن زلزله ها حکایت می کند.
وی افزود: به استناد کتاب «تاریخ زمین لرزه های ایران» تالیف نیکلاس امبر سز و چارلز ملویل، زلزله هایی در سالهای ۱۴۶ هجری قمری، ۴۵۸ هجری قمری، ۷۳۷ هجری قمری، ۹۵۶هجری قمری، ۱۰۲۶ هجری قمری، ۱۰۲۸ هجری قمری و ۱۳۰۲ هجری قمری منطقه خواف را لرزانده، اما گویا شدیدترین زلزله در خواف به سال ۷۳۷ هجری قمری به مرکزیت شهر «جیزد» واقع بین رشتخوار و سلامه رخ داده است.
لباف خانیکی افزود: آن زمین لرزه که پهنه وسیعی از زوزن تا دوغ آبادِ زاوه را لرزانده و خیلی از ابنیه و عمارات را با خاک یکسان کرد، به قدری مهیب و ویرانگر بوده است که اشخاصی چون «ابوالخیر زوزنی»، «مجد خوافی» و «فصیح خوافی» از آن یاد کرده و آمار خیلی از کشتار مردم داده اند.
وی اشاره کرد: گفته می شود همان زلزله باعث شده است که بناهای با عظمتی چون مسجد جامع زوزن، مدرسه نظامیه خرگرد، مسجد گنبد سنگان و مسجد رشتخوار تخریب شده و ایوان قبله و غرفه های دو طرفه ایوان و رواق های مسجد جامع سنگان نیز رانش کرده و در شرف فروریزی قرار گرفته اند. اما ظاهرا با ریزش دوغاب گچ در شکاف ها و مهار دیوارها با ایجاد پشتیبان، از ویرانی نجات یافته و تا حالا به شکلی غیر عادی با ایوانی ذوزنقه ای شکل و رواق های تاب دار و متمایل به طرفین برجای مانده است.
لباف خانیکی عنوان کرد: مسجد جامع سنگان در «کوچه آب» شهر سنگان خواف واقع است. این مسجد از نوع مساجد دو ایوانی عصر خوارزمشاهی یا «سبک خراسانی» است که به شیوه مسجد جامع گناباد با ۲ ایوان و ۲ رواق بر دو جانب مسجد تولید شده است. صحن مسجد مستطیل شکل به طول۱۴/۶۰ و عرض۱۱/۵۰ متر و ایوان قبله با دهانه ۴/۳۳ و ارتفاع ۷/۸۸ متر است.
وی افزود: ایوان مقابل ایوان قبله کوچکتر بوده که سقف آن منهدم شده و ساختار آن دگرگون شده است. هر یک از رواق های طرفین مسجد مشتمل بر ۶ غرفه در رابطه با یکدیگر است که در مجموع یک معبر سرپوشیده را شکل می دهد.
این پژوهشگر و عتیقه شناس خراسانی افزود: تمامی رویه دیوارها و پایه های ایوان ها و غرفه ها مزین به آجرهای تراش در ابعاد و اشکال متنوع بوده که حالا تعداد کمی از آنها بر جای خود نصب است و برخی از تزئینات جابجا شده است. ازجمله آجرهای مشبک با نگین های زیبای فیروزه ای رنگ که همچون مسجد جامع گناباد بر درون قاب عمودی نمای پایه های ایوان قبله نصب بوده و نیز آجرهای تراش تزئینی، لچکی های ۲ طرفه طاق غرفه ها، حالا بر لچکی های ۲ طرفه طاق ایوان قبله نصب شده که با آجرهای تراش تزئینی اولیه آن موضع متفاوت است؛ حتی قطعه هایی از کتیبه های آجری قالب زده عصر سلجوقی از یک بنای تخریب شده دیگر (احتمالا مسجد گنبد سنگان) نیز بر لچکی های ۲ طرفه طاق ایوان قبله نصب شده است.
لباف خانیکی اظهار داشت: تزئینات آجری خاص این مسجد به اشکال لوزی، مثلث، گل و برگ، نیم دایره و ماکویی تراشیده شده اند.
وی بیان کرد: بر پاکار سقف جناقی چند قسمتی ایوان قبله نواری تزئینی در هیأت نقش آجری خفته راسته و پلکانی نقش بسته و بر انتهای ایوان محراب کم عمقی تعبیه شده و با مقرنس، شمسه و نقش محرابی و ماکویی گچی آراسته شده است. شواهد باقیمانده حکایت از این دارد که مسجد جامع سنگان نیز مانند دیگر مساجد سبک خراسانی درون گرا و آکنده از تزئینات متنوع آجری بوده است.
این عتیقه شناس خراسانی افزود: مسجد جامع سنگان در بیستم مهر ماه ۱۳۷۶ به شماره ۱۹۲۶ در لیست آثار ملی به ثبت رسیده و بتازگی به همت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی مرمت و تثبیت شده است. بدون تردید این مسجد یکی از جاذبه های گردشگریست که هر بیننده را به شگفتی وا می دارد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب