چالش های مرمت میراث فرهنگی از دید دانشجویان دانشگاه هنر
هنر شهر: اصفهان از روز فارغ التحصیلیِ من از دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان سال ها می گذرد اما در مدتی که در قامت فعالِ حوزه‌ی رسانه، به مباحث مختلف فرهنگ و هنرِ استان پرداخته ام میراث فرهنگی جزءِ جدا ناشدنیِ دغدغه هایم بوده و هست. امروز یکبار دیگر به این دانشکده رفتم.
اما نه برای تازه کردن دیدار. قرارمان با دانشجویان کارشناسی ارشدِ رشته های مرمت اشیا تاریخی و فرهنگی و مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی بود، و مکان قرارِ ما شد خانه‌ی سوکیاس.
قصدمان این بود که چالش های موجود در زمینه‌ی مرمت های صورت گرفته و درحال انجامِ اصفهان را از نگاه دانشجویان این دانشگاه بررسی نماییم، و آنها از موانع و مشکلات پیش روی خود در دانشگاه و بیرون از آن، و البته از اهدافشان هم صحبت کنند؛ و در عین حال خطاب به مسؤلان نهادهای مختلف شهری و استانی از دلِ پُر دردشان برای میراث، سخن بگویند؛ خطاب به همان هایی که نگاه دوستداران میراث فرهنگی به سمتشان است و باید به مرمت، نگاهِ جدی داشته باشند.
حیاط زیبای خانه‌ی سوکیاس و نیمکت هایی که من هم بیشتر از ۶ سال بر روی آنها تکیه زده بودم به محل گفتگوی ما تبدیل شد.
از افراد آگاه و عالم به عمل خود برای حفاظت و مرمت استفاده کنید
مهدی گرشاسبی، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیا تاریخی و فرهنگی ابتدا به چالش های موجود در مباحث مرمتی اشاره نمود و اظهار داشت: نخستین چالش، مشکلات بودجه و مسائل مالی است که همه جا بخصوص در حوزه‌ی میراث فرهنگیِ ما وجود دارد و خیلی از بی توجهی ها به میراث، از مسائل مالی نشئت گرفته است. مبحث دیگر، مرمت هایی است که توسط استادکاران تجربی در سطح شهر صورت می گیرد و متفاوت با مباحث آکادمیک است. در واقع این اساتید در بسیاری موارد نسبت به رعایت مبانی بی توجه هستند که البته علتِ این مساله به متولیان میراث بازمی گردد.
گرشابی با این حال، تأیید کرد که باید در بسیاری موارد هم باید تجربه های استادکارانِ تجربی را غنیمت دانسته و از آن استفاده نمود. او درباره‌ی ضرورت دعوت از استادکاران تجربی برای حضور در دانشگاه هنر اصفهان به منظور بهره گیریِ دوسویه و پیوند موثر میان اساتید دانشگاه هنر اصفهان و اساتید تجربی، اظهار داشت: بخش مهمی از پروژه ها و یا فرایند های مرمتی که امکان دارد دانشجو هیچگاه با آن مواجه نشود توسط استادکاران سنتی انجام شده یعنی این اساتید در عین حال، تجربه‌ی مهم و موثری داشته و برای هر مساله یا مشکلی چاره ای دارند؛ درست است که تجربه‌ی آنها به صورت آکادمیک حاصل نشده ولی تجربه سنتیِ آنها در موارد بسیاری کارگشا و حلال مساله است. ازاین رو باید مبحث تعامل را ضروری دانست و به آن توجه کرد.
این دانشجو درمورد چراییِ عدم تعامل میان دانشگاه هنر اصفهان و نهادهای اجرایی شهر و استان هم چنین اظهار داشت: من فکر می کنم این تعامل باید بیشتر ازسوی نهادها صورت گیرد. دانشگاه آنقدر توان ندارد که تعامل را ایجاد نماید، البته بارها اتفاق افتاده که دانشجویان تلاش می کنند تا با اداره میراث فرهنگی و یا نهادهای دیگر مرتبط شوند، اما یا به سختی میسر می شود و یا اصلاً میسر نمی شود.
او که کتاب «فناوری و ساخت کاغذ» را در دوران تحصیلش در مقطع کارشناسی مرمت به چاپ رسانده است، مهم ترین چالشِ موجود در حوزه‌ی مباحث در رابطه با میراث فرهنگی در اصفهان را این گونه توضیح داد: مهم ترین چالش، کمبود بودجه و در ادامه هم عدم استفاده از نیروی متخصص است، البته منظورم صرفا عدم استفاده از اساتید و دانش آموختگان این دانشگاه نیست بلکه عدم استفاده از افراد آگاه و عالم به عمل خود است. متأسفانه فارغ التحصیلان و اساتید متخصصِ بسیاری هستند که از آنها استفاده نمی شود.
گرشاسبی علت این مساله که خیلی از دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان تنها به دنبال آن هستند که به کرسی استادی این دانشگاه بنشینند و اهداف اجرایی ندارند را هم توضیح داد و از نگاه خود به آینده اظهار داشت: هدف من همیشه این بوده که در حد توانم به جامعه علمی کمک کنم؛ اما این که دانشجو تنها به تدریس بعنوان استاد دانشگاه می اندیشند شاید به این دلیل است که آنرا تضمین شده می داند. این دانشگاه هر سال فارغ التحصیلان زیادی دارند اما چند درصد از آنها شغل در رابطه با تحصیلِ خویش را دارند؟ قاعدتاً بسیار کم. خیلی از آنها با وجود تحصیل تا مقاطع ارشد و حتی دکترا اما کار در این عرصه را رها می کنند و به سایر مشاغل روی می آوردند و یا حتی شاغل هم نیستند. قدرمسلم اغلب افرادی که در رشته مرمت تحصیل کرده اند دغدغه های میراثی داشتند ولی در جامعه، اما به این دغدغه ها پاسخ داده نمی شود و حتی باوجود اشتغال به صورت پیمانکاری، از نظر مالی هم اقناع نمی شوند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی خطاب به مسئولین شهر و استان اظهار داشت: تعامل درست و مفید با دانشگاه، هم برای میراث فرهنگی و هم برای نهادها راهگشا است. خدمتی که دانشجو و فارغ التحصیلانِ این دانشگاه می توانند برای میراث تاریخی شهر و کشورشان انجام دهند بیشتر از آنکه به نفع خودشان باشد برای جامعه مفید خواهدبود.
کارگاه های مرمتی اصفهان احتیاج به تجهیز دارند
اما علیرضا موسوی، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء تاریخی و فرهنگی هم ضمن اشاره به این که برای دعوت از استادکاران تجربی به دانشگاه هنر اصفهان، تلاش هایی از جانب دانشجویان و یا انجمن های علمی این دانشگاه صورت گرفته است، اظهار داشت: برخی از استادکاران در حوزه‌ی مباحث در رابطه با میراث فرهنگیِ شهر و استان فعالیت زیادی دارند و متأسفانه گاهی به علت کمبود بودجه و امکانات ناچارند از راهکارهای غیراصولی برای مرمت آثار استفاده نمایند.
این دانشجو افزود: همه عزیزان در اداره میراث فرهنگی تلاش می کنند ولی چون بودجه باید از جانب وزارت میراث فرهنگی تأمین شود بنابراین ناچارند گاهی در موضوعات مرمتی به راهکارهایی را روی بیاورند که در دسترس باشد و بتوانند آنها را اجرایی کنند؛ ازاین رو نمی توان کسی را مقصر دانست چونکه طبیعتاً در بالادست هم مسؤلان کشوری قرار دارند. اما اگر مسائل اقتصادی، حل و منابع و تجهیزات تأمین شود اتفاق های خوبی می افتد. کارگاه های مرمتی اصفهان در بناهای ثبت جهانی احتیاج به تجهیز دارند که اگر صورت گیرد راهکارهای اصولی، اجرایی می شوند.
موسوی به هدف غایی دانشجویان رشته‌ی مرمت دانشگاه هنر اصفهان اشاره نمود و اضافه کرد: طبیعتاً به علت این که مرمت ازجمله رشته هایی است که درآمدزایی در آن بسیار کم اتفاق می افتد و بسیار کم پیش می آید که کسی بتواند در این عرصه بر تمام راه های کسب درآمد اشراف داشته و آنها را اجرایی کند، ازاین رو بیشترِ دانشجویان مرمت این دانشگاه در فکر این هستند که بعنوان هیئت علمی دانشگاه جذب شوند.
این دانشجو در پاسخ به این که آیا دانشگاه هنر اصفهان تلاش می کند تا بستری را فراهم آورد که دانشجویان به چیزی فراتر از استاد شدن بیندیشند، اظهار داشت: متأسفانه ازیک طرف، تعامل بین نهادهای مختلف با این دانشگاه خیلی کم است، از طرفی وقتی دانشجویان و اساتید دانشگاه هم می بینند که راهکارهای آکادمیک مرمت در پروژه های شهری اجرایی نمی شوند، کم کم از نزدیکی و تعامل با نهادها دور می شوند.
او افزود: البته چنین نیست که اصلاً تعاملی بین دانشگاه و نهادهایی مانند اداره میراث فرهنگی وجود نداشته باشد، این تعامل تاحدی وجود دارد ازجمله ارتباط بین انجمن های علمی دانشگاه و اداره میراث فرهنگی استان، ولی باید بهتر و بیشتر باشد. طبیعتاً این موضوع، یک نیاز دوطرفه است چونکه هم میراث به نیروی کار نیاز دارد و هم دانشجو باید با حضور در پروژه ها تجربه کسب می کند. در واقع باید به دانشجویان فرصت داده شود تا آنها در حوزه عمل و اجرا جذبِ این محیط شده و خویش را اثبات کند.
شهرِ ما را دوست داشته باشید
اما بهروز اقتداری، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و احیای بناها و بافت های تاریخی، مهم ترین چالش در این رشته را آموزش دانست و توضیح داد: مهم ترین مساله در رشته‌ی مرمت، آموزش است که نمود بیرونی آنرا میتوان در جامعه دید. خیلی از مردم نمی دانند که در این رشته چه اتفاقی می افتد و همین مبحث سبب می شود افرادی که در سایر رشته ها هم تحصیل می کنند هم درباره‌ی این رشته ذهنیتی نداشته باشند. ازطرفی، تفکیک دانشکده ها در دانشگاه هنر اصفهان و جدایی دانشکده مرمت از دانشکده معماری شهرسازیِ این دانشگاه هم مبحث دیگری است؛ این دو دانشکده نسبت به هم مسافت زیادی دارند و درنتیجه، همدلی و تعامل و ارتباط بین دانشجویان و اساتیدِ آنها وجو دندارد به صورتی که دانشجویان معماری و شهرسازی هم در مورد طرح مرمتی که ما می توانیم عرضه نماییم، ذهنیتی ندارند.
او تاکید کرد: بنابراین، نخستین چیزی که مهم می باشد بحث آموزش، و سپس تعامل است، در واقع باید دید که آیا اصلاً آموزشی وجود دارد یا خیر؟ بعد از آن هم باید اطلاع رسانی وجود داشته باشد و برنامه ای تدوین شود که درباره‌ی رشته های مرمت آثار و بنا به عموم مردم اطلاع رسانی شده و جامعه، آگاه شود. امروزه نقش معمار در جامعه پذیرفته شده ولی مرمت با وجود این که رشته ای نوپا و نوظهور نیست اما هنوز در جامعه‌ی ما ناشناخته است.
این دانشجو به مبحث تعامل دانشجویان و دانشگاه با نهادهای شهری هم اشاره و بیان نمود: دانشجو ایده های خویش را عرضه می کند اما مهم اینست که حرکت بین نهادها شکل بگیرد و تعامل بین شهرداری و سایر نهادها با دانشگاه هنر اتفاق بیفتد. دانشجو رسانه‌ی خاصی به جز شبکه های اجتماعیِ خودش را ندارد، ازاین رو خبرگزاری ها و صداوسیما می توانند کمک کننده باشد. ضمن این که آموزش از دوران کودکی هم اهمیت زیادی دارد و جایگاهِ مبحث مهمی به نام میراث فرهنگی و مرمت باید در دروس مدارس تبیین و تعریف شود. باید بودجه اختصاص داد و نمایشگاه برگزار کرد تا رشته مرمت به خوبی برای مردم تعریف شده و بر اهمیت آن تاکید شود. این مورد درصورتی نتیجه دارد که هر کس در جای خودش قرار بگیرد، اما متأسفانه حتی وقتی به اداره میراث فرهنگی استان وارد می شویم کسی سر جای خودش نیست!
اقتداری، خطاب به مسؤلان شهری و استانی اظهار داشت: شهرِ ما را دوست داشته باشید، وقتی شهر را دوست داشته باشید شهروندانش را هم دوست دارید و وقتی شهروندان را دوست داشتیه باشید به حقوق آنها هم احترام می گذارید. یکی از ابتدایی ترین و سرنوشت سازترین مبحث برای هر شهروند اینست که نسبت به میراث و هویتی که به دست او رسیده آگاه باشد. وقتی دلسوزی و عشق وجود داشته باشد اتفاق هایی مانند گذر نجفی و تخریب و مرمت های غیراصولی و غیر مردمی اتفاق نمی افتد و تخصصی تلقی نمی شود.
این دانشجو اضافه کرد: قشنگ ترین اتفاق اینست که گردهمایی های مختلفی در رابطه با ضرورتِ حفظ و پاسداری از داشته های میراثی برگزار گردد و فضاهای همدلی بین مردم و نهادها وجود داشته باشد؛ هم برای افزایش حس تعلق و هم این که یک دست صدا ندارد و هم برای توجه به مباحث مالی و هم بحث های آموزشی. در واقع چندجانبه، مفید خواهدبود.
او اظهار داشت: بهتر است که همه مردم، از مرد و زن و کودک و نوجوان و بزرگسال در بافت های تاریخی حضور پیدا کنند و اطلاعات واقعی به آنها بیان شده و در دلِ همین قدم زدن ها، آموزش هایی هم برای آنها عرضه شود تا نسبت به میراث فرهنگیِ خود دغدغه مند شوند. با این شیوه، اساسا سرمایه گذارهایی از دل همین افراد پیدا می شود، ضمن این که دیگر کسی نمی تواند هر بلایی بر سر بناها و بافت های تاریخی بیاورد، چونکه نظارت مردمی اتفاق می افتد و مردم امنیت را فراهم می کنند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافت های تاریخی درباره‌ی هدف غایی خود هم چنین بیان نمود: من خیلی صادقانه و شفاف بگویم که هدفم نوکری برای میراث است. می خواهم خادم میراث شهر و کشورم باشم و هر کاری از دستم برآید انجام می دهم، چونکه با هزاران اتفاق به دست ما رسیده است، البته این مورد هم قابل تأمل است که با جیب خالی نمی شود و آدم باید به این مساله هم فکر کند.
به جوان ها فضا بدهید تا کار کنند، گزینشی عمل نکنید
اما در ادامه، بر آن شدیم تا با محسن محمدی آچاچلویی، مشاور انجمن علمی مرمت آثار تاریخی و عضو هیئت علمی گروه مرمت آثار و اشیاء فرهنگی دانشگاه هنر اصفهان گفتگو نماییم. او هم به اهمیت تعامل میان دانشگاه و نهادهای شهری اشاره نمود و اظهار داشت: دراین باره شاید بتوان اظهار داشت که هنوز فرهنگسازی اتفاق نیفتاده و جامعه با مبحث مرمت آشنا نیست و این اطلاع رسانی وجود ندارد که مرمت در حوزه آثار فرهنگی و تاریخی، یک حوزه‌ی تخصصی است و با تعمیر تفاوت بسیارزیادی دارد. حتی خیلی از مسؤلان هم تمایزی بین مرمت و تعمیر قائل نمی شوند و گاهی گمان می کنند که اگر مرمت یک اثر تاریخی مانند نقاشی را به هنرمندی خبره در نقاشی بسپارند کار درستی است، درحالی که این هنرمند، مرمتگر نیست. درهرحال این مورد باید تبیین و فرهنگسازی شود.
او ضمن اشاره به این که خیلی از آثار و بناهای تاریخیِ استان اصفهان در اختیار مجموعه های تحت نظارت اداره اوقاف و خیلی از آثار هم در مالکیت خصوصی قرار دارند، افزود: خیلی از این عزیزان درباره‌ی مرمت دیدگاه سنتی دارند و مرمت را مقارن با تعمیر می دانند؛ درحالی که باید بدانیم که اگر یک اثر تاریخی گرفتار مشکل شد باید برای اصلاحِ آن از متخصصینِ امر استفاده کرد، درغیر این صورت مشکلات متعددِ بیشتری در آینده خواهدداشت.
محمدی درباره‌ی اهمیت ضرورت ارتباط بین دانشگاه هنر اصفهان و نهادهای شهر، اظهار داشت: این همان مساله ای است که در مورد رشته های فنی مهندسی با عنوان ارتباط بین دانش و صنعت صحبت می شود که در آن حوزه هم نقص های بسیارزیادی وجود دارد و البته تلاشهای زیادی هم در سطح کشور صورت می گیرید تا نقص های موجود را پوشش دهند. در مورد مبحث مرمت هم بین مباحث دانشگاهی و پروژه های مرمتیِ اجراشده در شهر، شکاف دیده می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان درباره‌ی دلایل این اختلاف و به تعبیر وی شکاف، چنین توضیح داد: در این خصوص عوامل گوناگونی وجود دارد که ازجمله میتوان به مباحث اقتصادی و فنی اشاره نمود. در حوزه‌ی مباحث اقتصادی، اینطور مثال می زنم که دانشجو تا وقتی که در دانشگاه است به مواد شیمیایی و فرآیندهای لازمِ مرمتی دسترسی دارد، اما وقتی از این دانشگاه فارغ التحصیل شده و مشغول به کار می شود دسترسی به این مواد برای او دشوار خواهدشد. علتِ این امر به هزینه های بالا و حجم کم واردات بازمی گردد و دیگر این که تولیدکنندگان داخلی باآنکه می توانند به تولیدِ این مواد بپردازند، ولی برای آنها مقرون به صرفه نیست؛ ازاین رو مرمتگر درصدد برمی آید که ماده‌ی موردنیازِ خویش را با مواد خیلی سنتی تر جایگزین کند. عامل دیگر اینست که ازنظر فنی، میزان دسترسی به برخی از فرآیندها در اجرا فراهم نیست.
او افزود: متأسفانه دانشجو، نتیجه‌ی آن چه در دانشگاه گفته شده و کار می شود را بسیار کم در اجرا می بیند و به عبارتی بین مباحث مطرح شده‌ی آکادمیک با آن چه در اجرا مشاهده می شود تفاوت زیادی وجود دارد. آن چه در اجرا دیده می شود غلبه‌ی دیدگاه های سنتی است و ازنظر فنی تعامل و تبادل آرای لازم بین حوزه های اجرایی با دانشگاه کم است.
محمدی آچاچلویی به محدودیت ها و اولویت هایی که برای مسؤلان اجرایی شهر وجود دارد هم چنین اشاره کرد: باید دید چه موضوع هایی برای مسؤلان در اولویت قرار دارد و چه محدودیت هایی (محدودیت های مالی، نیروی انسانی، اداری) دارند که سبب شده اولویت های آنها کمی تغییر کند و فضای کاری لازم برای مباحث مرمتی ایجادنشود. منظورم فضای فکری ضروری است یعنی با توجه به شرایط مختلف در دوره های مختلف، اولویت ها متفاوت بوده است؛ مثلا باید دید که اولویت های شهرداری اصفهان به چه شکل تعریف شده و مرمت برای آنها چه اولویتی دارد.
این مدرس دانشگاه درباره‌ی چراییِ این مورد که جای دانشگاه هنر اصفهان در پروژه های اجراییِ شهر و استان اصفهان خالی است و نهادهای شهری، این دانشگاه را به رسمیت نمی شناسند هم اظهار داشت: در شهر اصفهان اینطور است، اما این مورد در مورد سایر شهرهایی که دانشگاه هنر دارند چنین نیست و حداقل، دانشگاه هنر برای آن شهر اولویت دارد. البته باید اشاره نمود که دانشگاه هنر اصفهان نه تنها در ایران بلکه در خیلی از نقاط دنیا شناخته شده و این دانشگاه با موزه های مختلف ایران مرتبط می باشد و آنها مشتاقانه تقاضا می کنند که ما آثارشان را مرمت نماییم، چونکه یک فعالیت دوسر بُرد است یعنی هم اثرِ آنها بدون پرداختن هزینه ای مرمت می شود و هم دانشجویانِ ما درباره‌ی آن اثر و مرمتش مطالعه خواهندکرد. متأسفانه عجیب است که چرا در شهر خودمان چنین نیست! شاید یکی از اشکالات، دیدگاه های فرهنگی است.
او خطاب به مسؤلان اجرایی شهر هم چنین اظهار داشت: فضای کار و فعالیت را برای قشر جوان بیشتر باز کنید. با نیروی جوان ستیزه نکنید، آنها باآنکه جوان و کم تجربه هستند اما کجا باید این تجربه را کسب کنند؟ به جوان ها فضا بدهید تا کار کنند. گزینشی عمل نکنید. به همه، فرصت های برابر دهید چونکه اگر این فرصت ها داده نشود پتانسیل های موجود ازدست خواهد رفت. هر کسی در هرجایی که مسئول است اگر بخواهد در حوزه‌ی شهر و حتی بزرگ تر از آن یعنی در حوزه کشور، آینده نگری کند باید به جوان ها فرصت داده و فضا را برای حضور آنها فراهم آورد. بازشدنِ این فضا به شکوفاشدن پتانسیل ها کمک می نماید.
منبع: هنر شهر
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب