فرهنگی كه عاشورا جهانی كرد
هنر شهر: ماه محرم و عزاداری برای امام حسین (ع) و یاران شهیدش در كربلا با آئین های زیادی هم راه است.
به گزارش هنر شهر به نقل از ایسنا، هانی رستگاران - پژوهشگر و محقق فرهنگ عامه - در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده، «فرهنگ جهانی عاشورا» را این طور توصیف می کند:
«جهان در طول قرون و اعصار متمادی، پیوسته با رویدادها و اتفاقات فراوان و جانکاهی مواجه بوده که همیشه تاثیرات این رویدادها بر انسان ها و نسل بشر باقی مانده است. خیلی از وقایع و رخدادها در طول تاریخ جهان، منتج به بروز و ظهور مکاتب و گرایش های سیاسی و اجتماعی گروه های مردمی و حاکمیت در معنای مدیریت جوامع شد که تا امروز این رویه حکمرانی به انحاء مختلف ادامه دارد و ملت ها را زیر سیطره منویات دنیوی و امیال مادی خود قرار داده است.
اما در جهان امروز با ایجاد راه های ارتباطی و پهنه وسیعی از تبادل اطلاعات و ارتباطات درخلال انسان ها، کنترل و تحمیق جوامع بشری دیگر به مانند سابق، امر ساده و ناشی از پروپاگاندای یک جانبه تبلیغاتی نیست و در مفهوم و تعابیر آن تغییرات و تفاوت های شگرفی رخ داده است. مردم دوران حاضر با شناختی که از دنیای مادی گرایانه و مکاتبی نظیر اومانیسم بی خدا، جنبش های پرودونی آنارشیتی و امپریالیسم سرمایه داری به مرور به دست آورده اند، دیگر تمایلی به بازی در این حلقه باطل نداشته و به دنبال یافتن طریقتی جدید از میان انبوهی از هجمه های رسانه ای و تبلیغ یک طرفه صاحبان قدرت و ثروت، مبتنی بر عدالت طلبی، آزادی خواهی و رهایی از بند سیطره سیاست های زورگویی و ظالمانه ای هستند که آنرا در معنویتی عمیق و به دور از امیال دنیوی جست وجو می کنند.
شاید اینک بتوان مفهوم و درکی درست از حرکت عظیم مردم در رسیدن به این آرمان تاریخی را، با فرهنگ عاشورا و تاثیر آن بر تحول تاریخ جهان به منصه ظهور گذاشت و بر این باور بود که آنچه امروز جمع کثیری از ملت ها دنبال می کنند، تعریف واقعه ای است که قریب به ۱۴۰۰ سال پیش در کربلا رخ داد.
واقعه ای که ندای آزادی خواهی و ظلم ستیزی انسان هایی پاک، از دل تاریخ را گواهی می دهد و حقانیتی که در یک روز و در یک لحظه بر همگان روشن و حجت شد. هنوز خیلی از ابعاد این جنبش جهانی برای صاحبان اندیشه و نظریه پردازان سطح اول دنیا سوالات زیادی را به وجود می آورد که این ساختارشکنی و مبارزه حق مقابل باطل در دورانی که جبهه ظلم و جور بر مسند سلطه است، چگونه و با چه شجاعتی شکل می گیرد و معادلات را بر هم می ریزد.
این نه فقط یک اتفاق، بلکه یک فرهنگ جهانی است که متشکل از همه زیبایی ها، بنیادهای فکری قوی و معرفتی زایدالوصف است؛ معرفتی که هر انسانی از درک آن عاجز و فقط آنکه ذوب در معبودش است آنرا درک می کند. حسین (ع) نشان داد که می توان پیام خودرا حتی با خون خود با عزیزترین داشته ها، یعنی جان، برای قرن ها به عالمیان برسانیم که ظلم پایدار نیست و روزی آزادی خواهی و عدالت در این پهنه گیتی گسترانیده خواهد شد.
مهم باور بر این مبانی و اعتقاد راستین بر معنویت دل های پاک مردمانی است که بر پایه امید و آرمان زنده اند و زندگی سپری می کنند و این خود ارزشی است بی حد و اختتام. این همان آرمان ابدی و همیشگی ملت ها و انسان هاست که آرزوی آزادگی و برخاستن مقابل قدرت ها، مدیریت های بی هویت و غریب با اولویت بخشی به انسان و ذات اقدس الهی را سرلوحه خود قرار داده و با بهره بردن از تعالیم فرهنگ عاشورا و جنبش عدالت طلبی برخاسته از عمق وجودی آن، به کثرت گرایی و مدیریت مردم بر مردم روی می آورند.
اما ارزش های محرم و عاشورا در همین جا خلاصه نمی گردد. با آنکه امسال با محدودیت های موجود، امکان برگزاری خیلی از آئین ها و مناسک معنوی در رابطه با عاشورا و سوگواری برای شهداء اهل جنت همانند سال های گذشته وجود ندارد؛ می توان از جهاتی به مهم ترین میراث معنوی ما ایرانیان به شکل دیگری پرداخت و به معرفی بعضی از این آئین های معنوی و زیبای محرم و عاشورا پرداخت. خیلی از این آئین ها در ایران قدمتی برابر با ۳۰۰ سال یا حتی بیشتر داشته و بعضی دیگر تا دوران صدر اسلام، گذرگاهی در تاریخ دارند.
همه ساله با فرارسیدن ماه محرم مردم روستاها و شهرها با سیاه پوش کردن محله ها، تکایا، حسینیه ها و برپا کردن خیمه ها خودرا برای عزاداری محرم آماده می کنند. از روزهای اول دهه ماه محرم مجالس روضه خوانی در تکایا در سه نوبت صبح، عصر و شب برقرار است. همچون نخستین اقداماتی که مردم در اقصی نقاط ایران در دهه نخست محرم انجام می دهند، تزئین کردن نخل با تصاویری از واقعه عاشورا و شهدا با روپوشی از رنگ مشکی یا سبز است. نخل در تکایای امام حسین (ع) در آیین نخل گردانی روز عاشورا در صورتیکه مردم به سر و سینه خود می زنند، اوج ارادت ایرانیان به سرور و سالار شهیدان است.
همین طور در روز تاسوعا و عاشورا مراسم آتش زدن خیمه ها به یاد سوختن خیمه های اباعبدالله الحسین(ع) و خاندان و اصحابش هر بیننده ای را متاثر خواهدنمود. از میان هیات ها و دسته جات عزاداری به صورت زنجیرزنی و سینه زنی که از نظم خاصی برخوردار است، دسته های عزاداری در تکایای مرکزی شهرها با ببیندگان متاثر هم راه است.
در این ایام، مردم نذورات خودرا توزیع می کنند که همچون خورانیدن مردم در مساجد و تکایا به شکل گسترده ای مشهود است. مراسم تعزیه که در حقیقت نمایش مذهبی و اصیل ایرانی است در تکایا برگزار می گردد و در آن مصیبت های جانسوز خاندان پیامبر اکرم (ص) به شکل نوحه، روضه خوانی، شبیه سازی همراه با آوای دهل، سرنا، شیپور، سنج، نی و طبل به نمایش درمی آید. در روزهای تاسوعا و عاشورا در بین دسته جات عزاداری در بیشتر نقاط ایران نشانه هایی چون نخل، علم، علامت، پرچم، سقا، چلچراغ و... مشاهده می شود. بعد از انجام عزاداری روز عاشورا و برگزاری نماز ظهر، عزاداران در تکایا، مساجد و خانه ها بر سر سفره دوده (ع) با طعام نذری پذیرایی می شوند. پخت غذای نذری و تقسیم آن بین اهالی هر محله از دیگر آداب این ایام است.
بعنوان مثال اگر بخواهیم برخی مراسم و آئین های مذهبی در شهرهای ایران را برشماریم، می توانیم تفسیری از این میراث معنوی منحصر به فرد شیعی – ایرانی مطرح نماییم. مطابق پژوهش ها در خیلی از شهرها و روستاها، مراسم دسته سوگواری غروب روز سیزدهم که اصطلاحاً سوم امام نام دارد نیز از قدیم الایام برگزار می شده است. در غروب این روز جماعتی در چارچوب قوم بنی اسد به نشانه دفن نمادین اجساد شهدای کربلا را در حال حمل چوب و سنگ در چارچوب دسته عزاداری تشییع می کنند. در گذشته یک هفته پیش از محرم کودکان در صورتیکه علم امام حسین را در دست داشتند یا حسین گویان به خانه تک تک اهالی محل رفته و از صاحب خانه ها نخ، سوزن، پارچه و پول می گرفتند که این آئین در خیلی از روستاها نیز رواج داشته است. با وسایل جمع آوری شده چادر دوخته و باقی مانده پول ها را خرج ایام محرم در تکیه خود می کردند. اهالی محل و هیئت امناهای تکایا و حسینه ها نیز چند روز مانده به محرم چادر بزرگی را روی حسینیه و تکایا می پوشانند که این کار به مدلول برگزاری خیمه گاه امام حسین (ع) بود.
از دیگر مراسمی که به صورت ویژه و خاص در ایام تاسوعا و عاشورا برگزار می شود، مراسم خیمه سوزان (برپا کردن خیمه های کاروان امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه ها و حرکت کاروان اسرا به صورت نمادین همزمان با حرکت کاروان اسرای صحرای کربلا) است که با حضور جمع کثیری از مردم و علاقه مندان به دوده (ع) انجام می شود. تمامی هیئت های مذهبی شهرها و روستاها در روز تاسوعا و عاشورا در محلی که خیمه های نمادین اباعبدالله الحسین (ع) برگزار شده به صورت متمرکز حضور یافته و با تشکیل دایره هایی موازی و با نظم بسیار خاص به سینه زنی و زنجیرزنی پرداخته و با تعزیه خوانی، خیمه های واقعه عاشورا را به صورت نمادین آتش زده (با ممتد شدن صدای طبل و سنج خیمه ها آتش زده می شود) و با پرواز کبوتران بر بالای خیمه های سوخته، احساسی پر از غم و شوری وصف ناشدنی در عزاداری سرور شهیدان امام حسین(ع) در بین مردم ایجاد می شود. دسته های عزاداری نیز بعنوان یکی از آیین های محرمی ویژه ایران در ایام نهم محرم (تاسوعای حسینی) و دهم محرم (عاشورای حسینی) برگزار می گردد.
در برخی از شهرها و روستاها در این دو روز افرادی با لباس عرب در چارچوب دسته سینه زنی به طرف قتل گاه یا آیین خیمه سوزان می روند. برمبنای مستندات موجود دسته عزاداری عرب با اشعار مخصوص، لباس منحصر بفرد با سینه زنی چندین دهه پیش در اقصی نقاط ایران، خصوصاً نقاطی که برادران عرب حضور دارند، شروع شده و کماکان ادامه دارد. پوشش دسته عرب به نحوی است که با بستن شالی به سر و پوشیدن پارچه ای نازک به صورت و یک عبای عربی بطوریکه شناخته نشوند مبادرت به سینه زنی می کنند.
در بامداد روز عاشورا همه دسته جات عزاداری به صورت منسجم از هیات ها حرکت کرده و وارد حسینیه ها و مساجد می شوند و تا نزدیک اذان ظهر به عزاداری می پردازند. با رسیدن به نماز ظهر عاشورا در خیلی از شهرهای ایران، سیل عظیمی از عزاداران حسینی نماز ظهر عاشورا را برپا کرده و سپس آیین سنتی نخل گردانی انجام خواهد شد. نخلی که هر سال بر روی دستان عزاداران گردانده می شود بر طبق رسمی کهن است که خود طی مراسم ویژه ای آماده می شود.
فرهنگ نخل گردانی از دیرباز معرف تابوت امام حسین (ع) است که بر دستان سوگواران و عزاداران حمل می شود. نخل هفت دور در فضای حسینیه ها روی دستان عزادارن می گردد و بعد از اختتام مراسم نخل گردانی، سینه زنی و ذکر مصیبت با شکوه و حال و هوای خاصی انجام می شود. در واقع نخل گردانی نقطه اوج عزاداری و احساس عزا و ماتم است که از پیر و جوان، خردسال و بزرگسال در ظهر عاشورا گرد هم می آورد. نخل نیز نمادی از تابوتی است که از بهشت برای امام حسین (ع) فرستاده شد و آن هم به وسیله پارچه های رنگی تزیین شده توسط چند نفر حمل می شود و این تنها قسمتی از عظمت و حقیقتی است که امروز در جهان گسترانیده شده تا همه عالم را برای هدفی مشخص گرد هم آورد و دریچه نگاه انسان ها را در زاویه حقیقت استوار سازد.»
منبع: هنر شهر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب